ျမန္မာနုိင္ငံ ၀ိပႆ နာ တိုးတက္လာမႈ သမိုင္းအက်ဥ္း
ျမန္မာ့ ကုန္းေဘာင္ေခတ္ေနွာင္း (မင္းတုန္း၊ သီေပါ) နဲ႔ ကိုလိုနီေခတ္ဦးကာလကိုေတာ့ ျမန္မာနုိင္ငံ ၀ိပႆ နာ လူထုအၾကားသို႔ စတင္ေရာက္ရွိပ်႔ံနွံ႕လာေသာ ေခတ္ဟု သုံးသပ္ျပီး လြတ္လပ္ျပီးေခတ္ေနာက္ပိုင္းမွ အယၡဳေခတ္ကာလအထိကိုေတာ့ ၀ိပႆ နာတရား တိုးတက္ျပန္႔ေျပာေသာေခတ္၊ ေရပန္းစားလာေသာေခတ္ဟု သုံးသပ္ပါသည္။ ( သီတဂူအရွင္ဥာဏ၀ရ )
ေအာက္ေဖာ္ျပပါ အေၾကာင္းအရာမ်ားျဖင့္ မိမိစကားရပ္တို႔ကို ခုံလုံေစပါသည္။
ျမန္မာနုိင္ငံ သာသနာ၀င္နွင့္ ရာဇ၀င္ကိုၾကည့္ပါလွ်င္ လြန္ခဲ့ေသာ အနွစ္တစ္ေထာင္၏ ဤမွာဘက္တြင္ ဤယေန႔ေခတ္ကဲ့သို႔ ပဋိပတ္သာသာ (၀ိပႆ နာ) ထြန္းကားသည္ကို မေတြ႕ရေခ်။ ပဋိပတ္ အဆက္အႏြယ္ မျပတ္မလပ္ရုံမွ်ာသာရွိခဲ့သည္။ ေခတ္အဆက္ဆက္ ပရိယတၱိဘက္၌သာ အားသန္၍ စာေပ၌သာ လမ္းဆုံးခဲ့ၾကသည္။ (ဦးေဌးလိႈင္၊ ရဟႏၱာနွင့္ ပုဂၢဳိလ္ထူးမ်ား၊ နွာ-၁၉)
Robinson/ Jonson/ Tanissaro, တို႔ရဲ့ “Buddhist Religions” A Historical
Introduction အလုိအရဆို ၀ိပႆ နာသည္ မင္းတုန္းမင္း လက္ထက္က်မွ လူပုဂၢဳိလ္တို႔ အသိုင္း၀ိုင္းထဲသို႔ စတင္ပ်႔ံပြားလာခဲ့သည္တင္ျပထားျပီး၊
George D. Chryssidesကလည္း သူ႔ရဲ့
၀ပႆ နာသည္ လယ္တီဆရာေတာ့္ ေပၚေပါက္ျပီးေနာက္ပိုင္းမွ ပိုမိုျပန္႔ပြားလာခဲ့သည္ဟုဆိုသည္။
လယ္တီ၀ိပႆ နာတရားစခန္းသြား အားထုတ္စဥ္တုန္းက သိခဲ့ရတဲ့ လယ္တီ ကမၼဌာနာစရိယ ဆရာေတာ္တစ္ပါးဆီက ဆိုရိုးစကားေလးကလည္း၊ ၀ိပႆ နာ အစ ၊ လယ္တီကတဲ့။ မိမ္ိလက္လွမ္းမွီသမွ် လယ္တီဆရာေတာ္ဘုရားရဲ့ အဂၤလိပ္ ျမန္မာဆုိင္ရာစာေပေတြဖတ္ၾကည့္တဲ့အခါမွာလည္းဘဲ။ မင္းတုန္းမင္းၾကီးက သူ႕ေခတ္မွာ ေတာရေဆာက္တည္တဲ့ဆရာေတာ္ေတြကို နန္းေတာ္ပင့္ျပီး နန္းတြင္းသူ နန္းတြင္းသားေတြကို တရားျပေစခဲ့တယ္လုိ႔ ေတြ႕ရပါတယ္။ ေနာက္ျပီး ေယာအတြင္း၀န္ဦးဘိုးလႈိင္ဆို ၀ိပႆ နာနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ က်မ္းေတြအထိေရးခဲ့တယ္လို႔ ေလ့လာမွတ္သားရတယ္။ လယ္တီဆရာေတာ့္ေခတ္မွာ လယ္တီဆရာေတာ့္ စာေပေတြနဲ႔ တရားေတြျပန္႔ေနျပီ။
မိုးညွင္းဆရာေတာ္တို႔၊ အနာဂါမ္ဆရာသက္တို႔ စတဲ့ ၀ိပႆ
နာတရားနည္းျပဆရာေတြလည္း ေပၚေနျပီ။ဒီအေၾကာင္းအရာေတြကို ေထာက္ေသာအားျဖင့္ ျမန္မာနုိင္ငံ၀ိပႆ နာ တိုးတက္ေျပာင္းလဲြမႈသမိုင္းသည္ မင္းတုန္းမင္းေခတ္၊ လယ္တီဆရာေတာ္တို႔ ေခတ္က စတင္ထြန္းကားျပန္႔ပြားလာခဲ့တယ္လို႔ မွတ္ယူထိုက္ပါတယ္။ (ဒါကေတာ့ မိမိေလ့လာမႈအပိုင္းပါ)
ဓမၼာစရိယဦးေဌးလႈိင္ တင္ျပမႈကို ဆက္စပ္ေအာင္တင္ျပရလွ်င္
ကုန္းေဘာင္ေခတ္ဦးပိုင္းအထိ ပဋိပတၱိသာသနာကား မျပတ္မလပ္ ဟုိတစ္ကြက္ သည္တစ္ကြက္ ထုံးအိုင္၊ အင္းအိုင္မ်ားသဖြယ္ရွိခဲ့သည္၊ စီးဆင္းနို္င္ေအာင္ အင္အားမျပည့္ခဲ့။
ကုန္းေဘာင္ေခတ္ေနွာင္း...
ထြဋ္ေခါင္ဆရာေတာ္ (၁၁၆၀-၁၂၄၂)
ဘုန္းေတာ္ၾကီး ဦးသီလ (၁၁၉၄-၁၂၆၉)
ေခတ္တြင္ကား ေခ်ာင္းေျမာင္းသဖြယ္ အနယ္နယ္ အရပ္ရပ္စီးဆင္းလာ၏။ အတန္ငယ္ ထူထပ္ျမင့္မားေသာ ေတာအုပ္၊ ေတာင္ငယ္မ်ားကိုမူ ေက်ာ္လႊားျဖတ္သန္းနုိင္ေသာ အင္အားမရွိေသး။
လယ္တီဆရာေတာ္ (၁၂၀၈-၁၂၈၅)
ေသကၡ်ေတာင္ဆရာေတာ္ (၁၂၃၃-၁၂၉၃)
မိုးညွင္းဆရာေတာ္ (၁၂၃၄-၁၃၂၆) တို႔ လက္ထက္တြင္ ပဋိပတၱိ ေရစီးေၾကာင္းသည္ သိသိသာသာ အားေကာင္းလာကာ ေခ်ာင္းေျမာင္းအသြင္မွ ျမစ္ငယ္မာ်းအသြင္ စီးဆင္းလာခဲ့၏။ ေရစီးအားထက္ ေရစီးသံ နုိင္ငံအ၀န္း ရိုတ္ခတ္သြားခဲ့သည္။
အစိုးရ၏ အားေပးမႈ
၁၃၀၉-ခု၊ လြတ္လပ္ေရးရျပီးသည့္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ကား ေရလႈိင္းစား ျမင့္မားတိုးတက္ကာ ဧရာ၀တီ စေသာျမစ္ၾကီးမ်ားသဖြယ္ အသြယ္သြယ္ေသာ ျမစ္ေၾကာင္းၾကီးမ်ား အားေကာင္းခ်င္တုိင္းေကာင္း၍လာေပေတာ့သည္။
သထုံေဇတ၀န္ဆရာေတာ္ ( ၁၂၃၁-၁၃၁၆)
စြန္းလြန္းဆရာေတာ္ (၁၂၃၉-၁၃၁၄)
ကႏၷီဆရာေတာ္ (၁၂၄၁- ၁၃၂၈)
ေ၀ဘူဆရာေတာ္ (၁၂၅၇-၁၃၃၉)
မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ (၁၂၆၁-၁၃၂၄)
မဟာစည္ဆရာေတာ္ (၁၂၆၆-၁၃၃၄) စေသာ ပဋိပတၱိ၀န္ေဆာင္ ဆရာေတာ္ၾကီးမ်ားသည္ သာသနာ (၂၅၀၀) လြတ္လပ္ေရးကာလတြင္ သာသနာ႔က်က္သေရကို တိုးျမွင့္ေစေတာ္မူခဲ့ၾကသည္။
ထိုတြင္ ေ၀ဘူဆရာေတာ္၊ မိုးကုတ္ဆရာေတာ္နွင့္ မဟာစည္ဆရာေတာ္တို႔၏ အရွိန္အ၀ါမ်ားသည္ အလြမ္းမိုးဆုံးျဖစ္ကုန္၏။ (မွတ္ခ်က္၊ က်ိုက္ထီးရိုးသြားလမ္း ကသစ္၀ိုင္ရိပ္သာေဘးက သြားတဲ့အခါ ၊ မိမိရဲ့ ရြာဆရာေတာ္မိန္႔တာကေတာ့ ကသစ္၀ိုင္ဆရာေတာ္ကလည္း သူ႕ေခတ္ သူ႕အခါ သူ႕နယ္ပယ္မွာ နာမည္ၾကီးဆရာေတာ္ပဲ။ သူ႕ေဒသမွာ အားၾကီးတဲ့ မိုးကုတ္တို႔ မဟာစည္တို႔ေတာင္ တိုးမရဘူးတဲ့)
၁၃၁၃-ခုနွစ္မွစ၍ နုိင္ငံေတာ္ အစိုးရကိုယ္တုိင္ ပဋိပတၱိသာသနာအား သီးျခားအားေပးခ်ီးေျမွာက္ခဲ့သည္။ နွစ္စဥ္ ေငြတစ္သိန္းခဲြ အနည္းဆုံးလ်ာထားခဲ့၏။ သာသာနာေရး၀န္ၾကီး လက္ေအာက္ရွိ ဗုဒၶသာအဖြဲ႔ ပဋိပတၱိသာသနာျပဳဌာနတြင္ တစ္နုိင္ငံလုံးရွိ ကမၼဌာန္းဌာနေပါင္း ၃၃၆ ဌာနရွိသည္။(ရဟႏၱာနွင့္ ပုဂၢဳိလ္ထူး နွာ ၂၁-၂၃)
( ယခုအခါ အေမရိက နွင့္ ဥေရာပတို႔၌ 'ျမန္မာျပည္ျပန္' နုိင္ငံျခားသားတို႔မွတစ္ဆင့္ ကိုယ္ေတြ႔၀ိပႆ နာက်မ္းမ်ား၊ ရုပ္ျမင္သံၾကားသတင္းမ်ားေၾကာင့္ ျမန္မာနုိင္ငံနွင့္ ဗုဒၶ၀ါဒကို မ်ားစြာ အာရုံစိုတ္လာၾကသည္၊ လယ္တီဆရာေတာ္ ဆရာသက္ၾကီးတို႔၏ ေက်းဇူးေၾကာင့္ ကြန္လြန္သူ ဆရာၾကီး ဦးဘခင္ (အင္းလ်ားျမိဳင္ ပဋိပတၱိဌာန) ၏ တပည့္ၾကီးမ်ားျဖစ္ၾကေသာ မႏၱေလးသား မာရ၀ါရီလူမ်ိဳး သူေဌးၾကီး ဦးဂိုအင္ကာက စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို လ်စ္လ်ဴျပဳ၍ အိႏၵိယျပည္အနွ႔ံ တရားဌာနမ်ား ဖြင့္လွစ္ျပသခဲ့ရာ ၁၉၇၄-ခုနွစ္ဦးကပင္ ေယာဂီေပါင္း နွစ္ေသာင္းေက်ာ္ေလျပီ။ အေမရိကန္ အမ်ိဳးသား မစၥတာေရာဘတ္ဟိုးဗားသည္ အေမရိကန္နွင့္ ကေနဒါနုိင္ငံ၌ ေယာဂီေပါင္း ၁၀၀၀ ေက်ာ္ကို တရားေပးခဲ့၏။ သူကား တိုက္ခ်င္းပစ္ဒုံးပ်ံနွင့္ အာကာသယာဥ္ တည္ေဆာက္ေရးကို အစျပဳသူ သုေတသန ပါရဂူတစ္ဦးျဖစ္သည္။ အဂၤလိပ္လူမ်ိဳး မစၥတာကိုးလ္မင္းကလည္ အဂၤလန္၌ တရားျပလွ်က္ရွိသည့္အျပင္ ထိုသုံးဦးစုေပါင္း၍လည္ အိႏၵိယ၊ အေမရိကနွင့္ ဥေရာပနုိင္ငံမ်ားတြင္ ယာယီနွင့္ အျမဲတမ္း ကမၼဌာနး္ဌာနမ်ား တည္ေထာင္ကာ ပဋိပတၱိသာသာကို ဆက္လက္ျဖန္႔ခ်ီေနၾကသည္ဟုၾကားသိရေပရာ တစ္ေခတ္ဆန္းလာဦးမယ့္ ပဋိပတၱိသာသာ၏ အနာဂတ္ အတိုင္းအတာခန္ေမ်ွာနုိင္ၾကေပသည္။ အထက္ပါစာအုပ္ နွာ၂၂မွ အတြင္းသား စာပိုဒ္ကို ခဲြ၍တင္ျပလိုက္သည္။ )
မွန္၏။ ယေန႔ဆိုလွ်င္ အေန႔ကေလ့လာစုံစမ္းရသမွ်အတိုင္းအတာအထိ
မဟာစည္ ျပည္တြင္းျပည္ပ ရိပ္သာခဲြေပါင္း ၇၀၀ ခုနွစ္ေရာေက်ာ္ရွိျပီးျဖစ္ေနျပီး မဟာစည္ဌာနခ်ဳပ္၌ပင္ ၁၉၉၉ ခုနွစ္အထိ စာရင္း အရေယာဂီဦးေရ တစ္သန္းသုံးသိန္းေက်ာ္ေနျပီးျဖစ္ပါသည္။ တစ္ျခားတစ္ျခားေသာ ၾကီးက်ယ္ထင္ရွာေသာ
မိုးကုတ္၊ဖားေအာက္ စြန္းလြန္း၊ စေသာတရားဌာနမ်ားနွင့္ ဌင္းဌာနတို႔၏ေယာဂီမ်ားလည္း အေျမာက္အမ်ားရွိေနဦးမွာပင္ျဖစ္သည္။ ဂဏန္းပမာဏ အတိအက်ကေတာ့ ဆက္လက္ေလ့လာရန္ရွိပါေသးသည္။
ေဇယတု သဗၺမဂၤလံ
ေလ့လာတင္ျပသူ
သီတဂူအရွင္ဥာဏ၀ရ (သဗၺမဂၤလာ)၊ ဓမၼကထိက
Ph.D (Thesis) Gautam Buddha University, UP
India